กระทือ กลุ่มยาแก้โรคกระเพาะ บิด ท้องเดิน
“กระทือ” มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Zingiber zerumbet (L.) Smith. และมีชื่ออื่นๆ ที่เรียกกันตามท้องถิ่นว่า กระทือป่า กะแวน กะแอน แสมดำ แฮวดำ เฮียวดำ (ภาคเหนือ) เฮียวแดง (แม่ฮ่องสอน)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ เป็นไม้ล้มลุก ลำต้นเหนือดินกลม สูง 0.9-1.5 เมตร มีเหง้าใต้ดิน ต้นโทรมในหน้าแล้งแล้วงอกขึ้นใหม่ในหน้าฝน ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปยาว กว้าง 5-7.5 ซม. ยาว 20-30 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมนสอบ ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบ มีสีเขียว ก้านใบเป็นกาบหุ้มลำต้น ดอกออกเป็นช่อแทงออกจากเหง้าขึ้นมา ช่อดอกรูปทรงกระบอก มีใบประดับสีเขียวแกมแดง เรียงซ้อนกันแน่นเป็นระเบียบ มีดอกสีเหลือง โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ดอกบานไม่พร้อมกัน ผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลม สีแดง เมล็ดสีดำ
ส่วนที่ใช้ ราก เหง้า ต้น ใบ ดอก หัว หรือ เหง้าแก่สด เก็บใบช่วงฤดูแล้ง
สรรพคุณ
ราก
- แก้ไข้ตัวเย็น แก้ไข้ต่างๆ แก้ไข้ตัวร้อน แก้เคล็ดขัดยอก
เหง้า
- บำรุงน้ำนม แก้ปวดมวนในท้อง แก้บิด
- แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ปวดท้อง ขับผายลม ขับปัสสาวะ
- แก้จุกเสียด แก้เสมหะเป็นพิษ
- ขับน้ำย่อย เจริญอาหาร
- เป็นยาบำรุงกำลัง
- แก้ฝี
ลำต้น
- แก้เบื่ออาหาร ช่วยเจริญอาหาร ทำให้รับประทานอาหารมีรส
- แก้ไข้
ใบ
- ขับเลือดเน่าร้ายในเรือนไฟ
- แก้เบาเป็นโลหิต
ดอก
- แก้ไข้เรื้อรัง
- ผอมแห้ง ผอมเหลือง
- บำรุงธาตุ แก้ลม
วิธีและปริมาณที่ใช้
รักษาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่นจุกเสียด และปวดท้อง บิด โดยใช้หัวหรือเหง้ากระทือสด ขนาดเท่าหัวแม่มือ 2 หัว (ประมาณ 20 กรัม) ย่างไฟพอสุกตำกับน้ำปูนใสครึ่งแก้ว คั้นเอาน้ำดื่มเวลามีอาการ บางท้องถิ่นใช้หัวกระทือประกอบอาหาร เนื้อในมีรสขมและขื่นเล็กน้อย ต้องหั่นแล้วขยำกับน้ำเกลือนานๆ กระทือเป็นพืชที่มีสารอาหารน้อย
สารเคมี : Afzelin, Camphene, Caryophyllene น้ำมันหอมระเหยมี Zerumbone, Zerumbone Oxide
