ใส่บาตรข้าวเหนียว ณ เชียงคาน

เมื่อพูดถึง “ใส่บาตรข้าวเหนียว” เชื่อว่าในความคิดแรกของใครหลายๆ คน มักจะนึกไปถึงประเพณีการใส่บาตรยามเช้าที่เลื่องชื่อ ณ หลวงพระบาง ประเทศลาว บ้านพี่เมืองน้องของไทยขึ้นมาในทันที

แต่ความจริงแล้วจะมีสักกี่คนที่รู้ว่า ภายในอำเภอเล็กๆ ติดริมฝั่งแม่น้ำโขงอย่างเชียงคาน จังหวัดเลย ทุกๆ เช้าจะมีพระภิกษุออกเดินบิณฑบาตเรียงรายบนถนนสายริมโขง เพื่อรอให้ชาวบ้านที่นี่ได้ใส่บาตรกันอยู่ตรงบริเวณหน้าบ้านของตนเองมาเนิ่นนานแล้วเช่นกัน และนี่ถือเป็นวิถีชีวิตที่สงบ เรียบง่าย และงดงาม ไม่ต่างอะไรจากการใส่บาตรข้าวเหนียวอันเลื่องชื่อของหลวงพระบางเลย…

ประเพณีการใส่บาตรเข้าเหนียวยามเช้าของไทเชียงคาน ไม่ใช่เรื่องใหม่ที่จะทำให้อำเภอเล็กๆ แห่งนี้แตกต่างจากที่อื่น แต่นี่ เป็นประเพณีที่คนเชียงคานได้ยึดถือและปฏิบัติสืบทอดต่อกันมายาวนานแล้วร่วมร้อยปี

“ใส่บาตรข้าวเหนียว” จะเริ่มขึ้นในเวลาเช้าตรู่ของทุกวัน ซึ่งชาวไทเชียงคานถือว่าเป็นกิจวัตรแรกของวันที่ต้องปฏิบัติก่อนจะแยกย้ายกันออกไปทำภารกิจการงานของตน สำหรับนักท่องเที่ยวและผู้มาเยือนที่อยากสัมผัสความเป็นเชียงคานให้ลึกซึ้ง ต้องทำความเข้าใจถึงวิธีใส่บาตรที่คนไทเชียงคานรุ่นปู่ ย่า ตา ยาย ยึดถือและปฏิบัติสืบทอดต่อกันมาอย่างยาวนานเสียก่อน นั่นก็คือ ต้องถอดรองเท้าเวลาใส่บาตร เพราะพระท่านเดินเท้าเปล่า ดังนั้นการใส่รองเท้าจะถือว่าอยู่สูงกว่าพระ และต่อมาคือข้าวเหนียวที่จะนำมาใส่บาตร จะต้องเป็นข้าวเหนียวที่นึ่งมาใหม่ๆ ร้อนๆ และแยกออกมาโดยเฉพาะเพื่อใส่บาตรเท่านั้น และเมื่อพระเดินบิณฑบาตมาถึง ให้ใช้นิ้วมือขวาหยิบข้าวเหนียวขึ้นมาเป็นก้อนเล็กๆ โดยไม่ต้องปั้น ใส่ลงไปในบาตร ทั้งนี้ชาวเชียงคานจะไม่นิยมใส่อาหารใดๆ ลงในบาตร จะมีก็เพียงข้าวเหนียว หรืออาจมีขนมบ้าง หรือเป็นกล้วยเท่านั้น แต่ของทุกอย่างจะเลือกสิ่งที่ดีที่สุดเสมอ และที่สำคัญ... ชาวเชียงคานจะไม่นำเงินใส่บาตรพระโดยเด็ดขาด

ใช้มือขวาหยิบข้าวเหนียวโดยไม่ต้องปั้น

ซึ่งหลังจากที่พระบิณฑบาตเสร็จและเดินกลับวัดแล้ว นักท่องเที่ยวหลายๆ คน มักคิดว่าการใส่บาตรข้าวเหนียวยามเช้าได้สิ้นสุดลงแล้ว แต่ความจริงหาเป็นเช่นนั้นไม่ เพราะคนที่นี่จะนำเอากับข้าวที่ทำเสร็จใหม่ๆ เดินตามไปจัด “จังหัน” หรือที่ชาวไทเชียงคานเรียกว่า “พาข้าว” กันต่อที่วัด ซึ่งจะเป็นลักษณะการนำเอาอาหารใส่ถ้วยเล็กๆ แล้วนำไปวางบนถาดกลมคล้ายๆ กับขันโตกทางภาคเหนือ แยกไว้เป็นสำรับเพื่อให้พระแต่ละรูปได้ฉันท์นั่นเอง

การไปจังหันหลังจากใส่บาตรข้าวเหนียวนี่แหละ ทำให้เชียงคานแตกต่างจากไปที่อื่น และนี่ ก็คือเสน่ห์ของความเป็นเชียงคานที่แท้จริง ซึ่งแม้แต่หลวงพระบางหรือจังหวัดทางภาคอีสานอื่นๆ เองไม่มี แล้วคุณล่ะ... เข้าถึงความเป็นเชียงคานที่แท้จริงบ้างแล้วหรือยัง...